Yeregi

Yeregi makinatxoak ikaragarriak dira. Eurak dira guda aurrean etorri ziren lehenetarikoak eta oraindiokarren bizirik dagoz hemengo enbarkazio batzutan, atzokoan legez gaurregun ere, inongo matxurarik ez, arrantzan hurrera joaten direnen zurezko saihetsetan, zuakerretan, ondo sendo iltzatuta eta helizeari astiro baina pausaldirik barik eragiten. Txikiak eta teknologia soilaz egindakoak dira. Burdinezko nanotxoak. Metalezko gorputz txiki horren barruan galdara sendoak irakitzen du, horregatio.

Makinatxo sorginduon lehen berria izan nuenean okerreko izena eman zidan A.k. Yeregi esan beharrean Jauregi bota bait zuen, sarritan izaten den errealitate egokitzeak aginduta edo, erabileraren erabileraz logikoago erizten ziolako bigarrenari lehenari baino, hurrean. Gizaldiko lehen baporak, lurrun-untziak, ezagutu eta euretan lan eginda dagoen Felixek argitu zidan benetako izena, A eta bion arteko adiskidetasuna hautsita zegoelarik ja. Yeregi, Yeregi, txarto aditu niolakoan behin eta berriro izena errepikatzeko eskatuta, Yeregi, Yeregi, ziostan agureak. Egia, gure «froga» egiteko erabili izan genuen makinak izena erdi ezabatuta zuenez, Jauregi irakurri uste izan genuen karkasa herdoilduaren gainazalean ere. Dena dela, izenak ez zigun ardura.

Ardura ziguna makinatxoa bera zen. A.k lantzean berbaleku berri bat idoro izaten bazuen ere, sarri etorten ginen betiko harira, hau da, guda aurrean makina berriak zelan sartu ziren, belauntzien galera arina eta hamabiko galarrenak guzti horretan izan zuen eragina. Itsasmugako marra azulerantz begira, haizeoihalak ikustea amesten zuen A.k gaiari ekiten genion guztietan. Eta bere baitan isil-isilean berreraikitzen ziharduen historia xumean leku berezia betetzen zuen Jauregi izenak, Yeregi oker esanda, hain zuzen.

Historia bere baitan behin eta berriro bizi ezezik errealitatean ere bergauzatu gura izaten zuen. Halaxe sartu zitzaion buruan batel zantar hari bela ezartzea. Beraz, Bermeon geratzen den bela-jostun bakarrenetara jo nuen, berak aginduta. Yeregi makinatxoaren «froga» egin aurreko azken mentura izan zen. Jostuna ezagutzea, hara menturari atera nion etekin bakarra.

Bela-jostunaren denda txikia da. Apaiuak, itsasorako jantziak —jakanarroak eta—, pintura poteak, oroikarriak, apur bat denetarikoa saltzen du agureak, izatez honetan azken artisaua den zahar bapatean gaztetuak, ze, Halako belie egin gu'dot esan eta urteak galdu zituen behingoan. Nongoa zara eta Halakorik ja ez da egiten, zerk emon deutsue halakorik egiteko, josi egin zidan galderen galderez. Egun batzu beranduago, hartu dendatik haizeoihala eta batelari ezarri genion. Huts egin zuen gure frogak. Guk biok, hemeretzigarren gizaldiko arrantzaleak legez nabigatu gura izan genuenok, sei ordu eman genituen portuko bokalean, bela gora eta bela behera, lekutik aldatu barik, zebilen haizerreak oihalezko sabelalde zuri hura ernaldu eta hats bizigarriz puztea lortu ezinik.

Txarto diseinatu joat belia, bigarren ordua betetakoan bota zidan. Karramarro deritzen horietakoa zen, hots, halako trapezoidea masta bakarrean eskegita, muturretariko batetik lemari zuzenean estekatuta. Haize unada bakoitza neurtu izan zuten gure zentzumen guztiek.

Karramarroaren sabelalde zuria ez zen ganoraz puztu horregatio. Itsas-korrontearen tirainak barrako haitzetara eraman behar gintuela eta, arraunen laguntza behar izan genuen.

Han, gure karramarro alonazko haren porrota ausnartu barik oraindio, halako motortxiki baten alboan pasatzean, ahor Jauregi makinatxoa dakon motor bat, diost eta, nik, tentela halakoa, guda aurreko sasoiekiko mina igarri uste izan nion begi-distiretan berari.

Uda amaitu baino lehen salduta genituen karramarro-bela ernaldu bakoa eta batela bera ere. Araba aldeko urtegiren baterako erosi ei ziguten eta, harrez gero, aipatu ere ez genuen egiten gure artean. Pago eta haritz artean nabigatzen duen beladunak hildakoak euren deskantsutik altxarazi egin behar dituela eman zigun, bioi, mutuan. Barru barruan dakigun egia da. Eta gu geu ere pekatariak gara, krimen izugarri horren errudunak, hain zuzen.

Abenduko arrasti goizegi erreetan oskorriak ekarri zituen neguak, udakoak baino minberagoak ziren suak pizten bait ziren zeru-sabaiko urruneko oinetan, galdara ezkutuetan, hala da ze, Gabonetan kalean mangutsik ibili ginen ordukoan. Portuko terrazetan udan legez egoten zen, bare eta ekuru inguratsa eta itsasoa, lasai eta ardaoaz garbi norberaren barrua. Ez dakit ziur eguna, ez daukat akorduan baina, abenduko halakoren batean izan zen, Santa Zezilia egunean beharbada, nork daki, ze egun horretan txistulariak nahiz beste edozein musika tresna jotzen dakitenak kalerik kale ibilten dira eta. Hala bada, Santa Zezilia egunean izan bide zen, ia ziur. Gu biok terrazako horman gagoz jezarrita halako txaranga antzekoa datorrenean. Guk, ez eta begiratu ere. Folk antzua.

Tabernako pianotik lehen notak belarrira heldu eta tango kutsua igarri nien eurei. Zerumugako galdaretan egur berriak erretzen ziren, azkenak, gaua abaildu ordukoak. Hara non, pianoari akordeoia gehitzen zaio bapatean, eta akordeoikoak pianoaren noten gainean eroso zamalkatzen hasi direneko, ahotsa.

Percanta que me amuraste / en lo mejor de mi vida, / dejándome el alma herida / y espinas en el corazón, Marianne Faithfulena ematen duen ahotsa da, tangoa kantatzen baina. A.k eta biok elkarri begiratu eta galdera berbera egin genuen, nor ote da? Y la lámpara del cuarto —beste bana eskatuko joat— también tu ausencia ha sentido —beitueik nor dan ahotsaren jabea— porque su luz noha querido / mi noche triste alumbrar. Txalo hotsa, bibak eta braboak taberna barruan tangoa amaitu deneko eta A ez dela ageri. Neskaren begiei begira geratu zen, garagardo biak eskuetan, zuntzunduta.

Kitarraren lehen notak labaina arrainaren kokotsean legez sartu ziren aborrotsaren muinean, apurka apurka zabaltzeko isilutasunarentzako lekua. Azken zaratak arrain erraiak uretan jaustea izan zen. Ahotsa kaio bihurturik, azken hots-apurren bila etorri zen, portuko itsastxoriak hondakin odoltsuaren bila etorten diren modura. «I'll Be You Baby Tonight» Bob Dylaren kantuaren bertsioari ekin zion. Adin batekoak gaituk, kanta horrek ederto erakusten jok. Une honetan erabatekoa zen isiltasuna.

Neu ere taberna barruan sartu nintzen. Bihotzak ahorainoko bidea egin zidan. Ile luzea, txirikiloduna, leporaino jausten, ezkerreko txorkatila eskuin belaunaren gainean eta kitarra hortxe eratu den altzo miragarrian, han dago ahotsaren jabea, Marianne berria, A eta bion arteko adiskidetasun katea, burdinezkotzat genuena, koipea zartaginean bezain erraz urtuko zuena.

Ahaleginak egin genituen biok, neskaren izena jakin eta berarekin harremanetan sartzearren. Lortu genuen, lortu ere. Erdi parienteak ez gara ba, halaxe esan nion lehenengoz berba egin genuenean. Gabon Zahar bezperan izan zen, Pedro lehengusu madarikatuari esker. Neska hori, lehengoan zuekaz egon zana, nor da?, halako txikiteo bateko beranduko orduko berriketa ganorabakoa aprobetxatuz galdetuta. Lehengusinea dok hori, Ameriketakoa. Hara! Hortxe jagok. A, Bea, deitu zion. Beitu, beste lehengusu bat, edo erdi lehengusua behintzat. Ordukoan bihotza ahora etorri ezezik jausi ere egin zitzaidan, behearen gaineraino. Neskaren begiradak gaseosa bihurtarazi zidan odola eta luzatu zidan eskuak min eman zidan eskuturretatik garondoraino hedatzen den zain-sarean.

A ere han zebilen. Hau A da. Euskeraz daki ala? Pampako eskuerea dakit. Ene! Pedrok argitu zuen dena. Honen aita gure tio dok, Ameriketakoa. Ba, halan bada, ni neu zure lehengusua naz, esan nion.

Gabon Zahar bezperako eguerdiko txikiteo haretan txandakatu egin ginen A eta biok Bea haren belarriak berba leunez eta zeharkako maitasun-aitorpenez laztantzen. Barre eta barre egin zigun. Están ustedes locos los dos. Ez, halakorik euskaraz ez zekien esaten. Eta ez bide daki. Oraintsu ikasi ez badu, behinik behin. Aitzitik, ez dakit nik noiz uzten gintuen maiteminduago, erdaraz ala euskaraz egiten zuenean.

Bihar gure afarira etorriko zara, ezta? Ze afari, begi keinuez galdetu nion A.ri. Modu berean erantzun zidan A.k, Tentela haiz ala, oraintxe atonduko joagu afaria eta hago isilik, mozolo hori. Ezin dot, tiarekin afaldu beharko dot. Ba, afari ostera. Afari ostera bai. Kitarra ekarri, gero. Azkena? Azkena! Gora Pampako euskaldunak! guk. Gora Euskal Herriko euskaldunak!, berak.

Argitasun gehiago ere eman zigun Pedrok Gabon Zaharreko afaria baino lehen. Beitu hau kaseta, diosku arratsaldeko txikiteoan. Tangos, Maite Amor. Argazkia zekarren kasetak. Bera da, Bea. Benetako izena ez dok Beatriz ala? Hau, Maite Amor, artistikoa dok. Entzun gura'zue ala? Bihar gauerako, itxi ba, sorpresa edarra emongo deutseagu bihar. Sorpresa eman, berak eman zigun geuri. Yeregi makinatxoak aipatu zizkigun.

Gabon Zaharreko afaria Txusen etxean egin genuen A.k eta biok, lagunartekoan ezkonduta segitzen zuen bakarraren etxean, hain zuzen. Guk biok apuntatu, afalosteko bisitagatik apuntatu ginen, azken orduan. Edariak txolindutako neska hobeto gureganatuko genuelakoan, polito bete genuen gabon-mahaia denetariko botilez badaezpada ere, ez bait genekien neskaren zaletasunen berri. Txusen eritzien aurka, Maite Amor haren tango-kaseta ipini genuen gauerdiko aborrotsak Urte Berria iragarri zueneko. Tangoak entzuten gagozela agertu zen Bea edo Amor hura. Hemen nago, irribarre lehertarazleaz esan zuen. Txus bera ere txundituta geratu zen. Ez zuen tangoen aurka ezer esan jagoiti.

Urte Berriari lehen agurra egiteko modu egokiena neskaren kitarra eta ahotsa entzutea zela konbentziduta A eta biok, behingoan onartu genuen Txusen gonbitea, Etxean geratu gura badozue, geratu, halan umea zeuekaz itxiko joagu. Nigatik ez jagok arazorik, nik; nigatik ezta, A.k; eta orduan artean ere Maite Amor tango kantaria zen neskak ere ez zuen aurkakorik esan. Bospasei geratu ginen, alkoholak borrata ordurako baten batzu eta neskarenganako liluraz besteok. A.k, ordurartekoan neska kontuetan sekula santan ez ibilia ez arduratua, egundoko begiradak luzatzen zizkion neskari. Nik neuk, sarri betetzen nituen guztien basoak. Argentinarrak tekilaren teknika ederto ezagutzen zuela eta, aposturako enbidoa luzatu zuen. Ordura arte ekin nion zereginari. Guk apustua onartu eta aurrerantzean bera arduratuko zen gu denok kupela baino mozkorrago uzten. Limoia, gatza eta tekila edateko basotxoa eskatu zituen.

Berak jo zuen lehen dzangada. Gatza beso ukabildua burutzen duten erpurua eta erakuslearen artean eratzen den sakonera hustu, tekila basokadatxoa den batera dzanga sartu eta, ostean, limoiaz ondo igurtzi haginak eta ahoa.

Horretan ginela denok, negar egin zuen Txusen umeak. Gelara joan zen neska, Zuen txanda da, zioskularik.

Itzulitakoan, Zelan joan zen Ameriketara zuen aita? Aitorrek galdetu zion guztion buruan zebilena. Neuri zegokidan tekila edatea. Neskak Barkuan erantzuten duela entzun eta komunera joan nintzen. Bota egin nuen tekila. Hi, tontolapiko hori, nork aguantaten dauan egunak argitzeraino, neska eroango jok horrek, izpiluan isladatuta nuen nire kopia lauari esan nion, aurpegia urez igurtzera makurtzen nintzela. Eta neskaren errelatoa entzuteko eta gehiagorako ere gertu ikusi nuen nire burua. Neuk hartuko nuen gaueko itsasuntzi errakorraren lema eskuetan. Neskarik ikutu ez eta alkohola sarriegi laztantzen zuen A.k ez zidan oztoporik egingo, halaxe agindu nion izpilukoari.

Egongelan sartu eta neska zegoen berbetan. Besteak jezarrita barik etzunda zeuden, norberak ahal zuen eran guztiak. Guztiok narrazioari adi egon arren, askoz ere adiago neskaren bularraldeari, ezpainetako haragi goxoei, hagin-lerro ezin hobeto doituari, darion sorgintasunari. Mestizaiaren xarma hordigarria da.

Mila bederatzirehun ta hogeita ez dakit zenbateko apirilean Francoren tropak herri honetan sartzeko dira, kontatzen hasten da neska. Hala bada, hogeitazazpian, ezta?, Aitorrek. Nik baietz, hogeita hamazazpian. Hogeitamazazpian, Aitorrek, zer dira hamar urte. Hago isilik gangar hori, utziok kontatzen, A.k.

Gure aita mutil gaztea da. Ez gureakaz frentera joateko edadean dagoana baina, faxistek gazteagoak be frentera eroaten dakizela dinoe, hala da ze, alde egitea erabakiten dabe. Zelan baina?

Itsasoz! Aldarri egin zuen A.k, hura bait zen bere historia berreraikiaren gaineko hipotesiak frogatzeko abadagunea. Itsasoz, bai, diotso neskak. Apirilaren hamazortzian enbarkatu ziren, bertoko portuan, gure aita, Paulo izeneko beste gazte bat eta, azkenik, izena ahaztuta dakodan hirugarren bat. Gaueko orduak dira. Zorionez, bare dago itsasoa eta bare gaua bera ere. Enbarkazioa biberez eta gasoilez ondo beteta, han doaz, inori ezer be esan barik, beste alderantz, kostaz kosta. Eguna argitu orduko Donostia igarota dagoz. Eguerdirako, Donibane Lohitzunera joten dabe. Salbata dagoz. Halaxe kontatzen izan deusku beti aitak.

Txaloak! Aitor zeharo eginda tekilaren pasinoarekin txalo eta aldarrika hasi da. Zoro hori, umea itzartu behar dok! Ezinezkoa da hori neska. Neska isilik geratu zen.

Ez dok ezinezkoa, errelatoak berotuta dio A.k. Makina bakar batek egin eikean hori, bakar batek, madarikatu hori.

Halaxe da, dio neskak, Yeregi makinak. Gure aitak beti ahoan erabilten dauan berba da Yeregi hori. Yeregi makinari esker salbatu ginan gu, harek izan ziran makinak, halaxe esaten hasten jaku sarritan zaharra.

Yeregiiiii! irrintzi luze bihurtu zitzaion garaipen aldarria A.ri, beste tekila bat dzanga edan eta lo seko geratu aurretik. Aitorrek alde gin zuen, besteak ere dandarrez kalera eroatearren. Txusen umetxoaren lo-zurrunga lasaiak aditu ganituen. Beak kitarrari heldu zion, maitasunez. Ahots leunaz kantuari ekin aurretik esan zizkidan azken berbak gogoratzen zaizkit, Hau gure zaharrari entzundakoada eta, zeuretzat. «Ameriketara joan nintzan...», kantuari ekin zion, eta, ni, harrez gero, belarrietarako estalkirik barik dagoen Ulise galdua naiz.

Urteberri egunaren biharamunean alde egin zuen neskak ustebakoan, Argentinatik dei larriren bat hartuta antza. Eskribiduko deutsuet, bioi. Ez zion besterik esateko astirik utzi presak. Geuk ere egingo deutsugu karta bat edo beste. Gure artean dagoelakoan, alde eginda dagoela konturatzea izan zen A.rentzat, urteko lehen eguna lotan eman bait zuen. Ni neu itsasoko uretan sartu nintzen, urtarrileko hotzak zainetan zebilkidan zezenari odola jelatuko ziolako esperantzaz. Eskerrak gure ametsak genituena. Areago, eskerrak gure betiko ametsak akuilatzen zituen harra hazteko gai berria utzita joan zitzaiguna Beatriz Ormaetxea Canilla, Maite Amor tango kantari ezaguna, bihotzean sistole eta diastoleak gerra zafarrontxoetan baino nahastuago uzten zituen mestiza hordigarria.

Hordituta ibili ginen urtarrileko lehen astean, Errege egunerarte gutxienez. Mundua bere ardatzaren senera etorri zeneko aldiz, Yeregi makinatxoenganako grina harra piztu zitzaigun, burdinezko nanotxo harietako bat lortu behar genuela eta Ameriketara ihes egin zuten haien beraien mentura geuk frogatu.

Gure historia-berreginen zerrenda etorri zitzaidan akordura: irlako fraidearen igeriketa, bertoko neskaren baten bila etorten ei zenekoarena, geuk egitea, korronteen azterketa sakon eta ganorazkoa egin ostean eta legendaren arabera; hamabiko galarrenak eraman zituenen zerrenda eskuratzea, mapak burutzea, txostena eta zinerako gidoia, tiradoren baten lo datzana, idaztea; inguru honetan izandako hondoraketa guztien zerrenda egin gura izatea eta, batik bat, dinamitaz kargatuta portu aurrean geratu zen «Estrella» izeneko hura zela eta herria ebakuatu behar izan zutenekoa; gerra sasoian Frantzi aldera eroan zituzten umeen bizimoduaren azterketa; nekagarri egiten zait guzti hau burura ekarte hutsa orain. Ordukoan, A.ren indar magnetikoaren eraginpean bizi nintzen, aitzitik.

Indar horren eraginpean arduratu nintzen gure txangoa onez burutzeko behar zen guztia atontzen. Arrantzale museoko egoiliar bihurtu nintzen ia. Zaharrekin berbetan ematen nituen orduak eta egunak, kostaldeko korronte, haize, eguraldi aldaketa eta halakoen gorabeheretan, guda aurreko sasoietan egiten zen nabigazio moduaz jakin guran. Bela-jostunaren dendatxora ere hurreratzen nintzen noiz edo noiz, berak esaten zidan moduan. Noiz edo noiz.

Yeregi makinatxoren bat eskuratzen arduratu zen A. Lortu zuenean, martxoan ondo sartuta ja urtea, umetuta, munduko gizon umetu zoriontsuena izan zen. Ni ostera, lur jota nengoen. Bearen lehen eskutitza orduantxe ailegatu zitzaidan. Ez nion ezer ere esan A.ri. Berak ere ez zidan esan eskutitzik ailegatzen zitzaion ala zer. Yeregi gure laztana gertatzeari ekin genion.

Emeak kumea zaintzeko hartu izaten duen ardura izan zen A.k makinatxoarekiko hartu zuena. Kanpoaldea ugertuta dauka gure nanotxoak, hala da ze, pieza guztiak banan banan desmihiztatu, gasoiletan sartu, luzaroan utzi makailoa legez beratuten, gero, banan banan berriro, ondo sikatzeko eta apurreria guztiak kentzeko eta hobeto sikatzeko, Beituik torloju honen sendotasuna edo Pistoi honek berrogeitaz urte jauzkazak, txo, Hau duk indarra honek izan behar dauana, kaguen zotz. Buruz ikasi genuen nanotxoaren gorputza, errefrigerazio sistema, olioztatzeko bidea, elektrizitatearen ibilbide laburra, hots, gure umore, odol eta jariokin guztiak lakoak izan eta soin mekaniko haren barruan doitasun miragarriaz besteek gure baitan betetzen duten zeregin beretsua betetzen dutenak.

Beste osagarri bi falta genituen, horregatio. Untzia betetik eta, bestetik, helizea eta beroni eragiteko ardatza.

Untzia lortu genuen, guda aurrekoa berau ere, luzenga, estua, txopa borobila eta branka ia arteza dituzten horietakoa, arraunetan egiteko lau tolete alboetan, beste bat atzean, lema karelez kanpoko burdintxoez eutsita eta haize oihaletarako masta-zulo bi, aurrean eta atzean bana. Museoko pieza, dudarik ez, Aintzina hemengo basoak haretxa eta gaztainondoa izaten ziren eta, halaxe esaten zidan A.k beti. Ez zen egia osoa baina, zer horrek guri? Halaxe imaginatzen genuen guk mundua, eta kito.

Kanpoaldeko pintura erre eta arraskatu, istupa sartu zirrikituetan, bikeztatzea, blakak ematea, izena eta goikaldeko koloreak eztabaidatu bitartean bete genituen zereginak dira. Beatriz, Maite Amor, Maite besterik gabe, ezin jakin zein izen datorkion egokien. Dakigun bakarra, neskarekin zerikusirik duen izenen bat ipini behar diogula enbarkazioari. Amore eman nuen horretan, berak kolorearen gorabeheran ere nire eritzia nagusitzearen truke. «Maitena» bataiatu genuen goikaldea gorriz pintatu genion hura, ze, A.k beti esaten zidan, Gerra aurrean ez dok halako sintetikorik egon eta, txo, emoitsagu blaka hor be, ze osti. Hala eta guztiz ere, gorriarekin tematu nintzen ni. Portuko parrokianoek ondo eritzi zioten. Gerraurrekoak lakua dok hori, txo, hori gorridxe kendu ezketero. Eutikioren berbok poztasunez bete zuten A. Parrokianoak eta gu biok, neguko egun laburretan, zereginik barik, herri hondamenaren lekukoak gara. Zorotzat hartzen gintuzten, gure alferreko zereginagatik. Ageriko sendimendu horren azpitik, Zuek ez zagoze ondo, orain dagozan enbarkazinoakaz, sakoneko beste batek, indartsuagoak, publiko zabala erakarri izaten zuen gure lantokira eguerdiro, txikiteoan hasi aurreko tarteetan. Iragan-mina pizten zitzaien gure behin-behineko ikusleei gure Maitena haren edertasun jada zaharkituaren eraginez.

Helizea ezartea azkenerako utzi genuen zeregina izan zen. Nano indartsua erraldoi bihurtuko zuen eskua zen, hiru hatzamar zorrotz eta borobilduez osatua. Ardatza, beso luze, artez eta nekaezina izango zen, Yeregi haren barruko su kontrolatua indar borobila bilakarazten. Errepublikaren egunean sortarazi zuen lehen bitsa portuko ur bareetan. Lau egun baino ez eta gure gaua etorriko zen. Beari idatzi nion. Zure aita eta beste bien menturarako prest gagoz; ezin onartu dut zure proposamena eta, mesedez, sinestu, maitasunak ez dauko honegaz zerikusirik.

Berak dakien eguraldi aldaketa ekarri zuen azken egun haietan. A.k datu hura falta genuela sartu zitzaion buruan. Ez jakiagu ze eguraldi izan zen orduakoan. Hemerotekara jotzeko astirik ez eta, «funtsezko» datu hori barik abiatu beharko ginen. Erresaka itzela izan genuen bezpera eguneraino. Biberak erosi, azken kalkuloak burutu, Maitena ordu luzeetan portuan arrankata euki —hori dok petrolidxoa erre gurea txo, esaten ziguten zaharrek—, kostaldeko mapak behin eta berriro begiratu, astia eman gura genion denborari, eguraldia aldatu eta gure egitasmoa betetzeko beta eman zekigun.

Ilabetea ageri zen apirilak hemeretzi bete zitueneko gauerdian. Euri mehea ekarri zuen itsaso bapatean baretuaren azalera eta urezko mintz haretan zehar iragazten zen zohardiak portuko argiteria elektrikoa alferriko egiten zuen.

Gudan sartuta bagina bezalako arretaz burutu genituen maniobra guztiak, jakanarroetan sartuta. Bihar sartzeko dozak faxistak, emon deigun, eta baten batek ikusi egiten gaitik. Arraunez atera genuen portutik gure Maitena. Moila zaharra atzean utzi genueneko, hantxe ageri zitzaigun ilargi-islada uretan, asturuetako untziren batek utzitako zilarrezko uhara bailitzan, izarniakor. Barra gainditutakoan abiarazi genuen gure Yeregi zorionekoa. Behingoan erantzun zigun nanotxoak. Pal-palean jarri eta han joan ginen, argirik piztu barik. Hori, horko alde hori, Gipuzkoako faxisten eskuetan jagok eta, argirik ikusi ezkero galduta gagozak.

Iparmendebalak jotzen zuen. Hala bada, haizeoihalik zabaldu barik egin genuen aurrera. Makinatxoaren aborrotsak, musika ematen zigun. Isilune luzeak zabaltzen genituen, birginalak, Yeregiren ahots mekanikoa mintza zedin. Uda sasoirako lanpostuak atera dozak aiuntamentuak. Barrandero ibilteko? Kakazaharra, erantzun nion. Gustora joango nintzatekek hemendik. Nora? Ez jakiak, edonora. Isildu egin nintzen. Argentinara? neure artean galdetu nuen.

Oesterantz zabaldu behar gaituk, hor faxistak jagozak ja. Yeregik eztul egin zuen, hau da, birikietan zerbaitekin eztropozo egin eta une batez arnasa falta balu bezala isildu zen, barrurantz galtzen zitzaion kexa ikaragarrian. Zenbat mila egin ote doguz ja. Hamabi bat, ze ordu parea emon joagu, sei nudotik gora ez jok egiten eta honek. Hala da, ze, Lekeitio parean gagozak. Bai. Ez gaitez zabaldu badaezpada.

Yeregik eztul egin eta gogorrago jotzen hasi zen haizea. Eztulak uzker bihurtu ziren azkenerako. Euri mehea zaparrada zen, ilargia hodei atzean ezkutata zebilen eta ama minberatua zen urazal gero eta haserreagoa, malko jasa hura eskuzabalik hartzen. Olatu luze eta zabal barekoak eratzen zituen haizeak. Azken eztula, azken uzkarra, ahor Yeregi gurea isilik.

Altxaik belie, agindu zidan A.k. Txopakoa zabaldu nuen, bere makinatxoa gainbegiratzen ziharduela. Ura sartu jakuk gasolioan, ama putearen euria. Ura sartu, ababorretik etorri zitzaigun olatuak sartu zigun enbarkazio barrura. Erdu hona, txo, itxik hori, hik erramuak hartu eta nik lema zuzenduko joat, ze bestela galduta gagozak, popadan hartu behar joaguz olatuak.

A arraun biei eragiten, ahal zuen eran, ni lema eta bela batera goberna guran, lehorrerantz begira ipini nuen branka. Txantxetan ibili beharrean hobe genukeela salbazioak aldean ipintzea, badaezpada ere, hango argiak Lekeitioko portukoak izan behar direla, kaguen zotz, baietz. Lekeitio, ba haruntzago jo beharko joagu, plaiarantz.

Alferrik zen arraunekin saiatzea. Ozta ozta lortzen nuen lemaren bidez zuzentzea haizeak okertzen zuena. Erramuak lagata esan zidan A.k, Danok ala inor ez, biok ala inor ez, soka luzeena hartzen zuela. Elkarri amarrata joango gaituk, bale? Bale. Bere salbabiziko eraztunetariko batean jostarratzean haria legez sartu soka eta nire eraztunaren bila hasi zen. Soka den luzea itxiko joagu, mutur biak lotu eta, halan, ez joagu batek bestea arrastako baina bai laguntzeko erea emongo. Aurkitu zuen eraztuna. Beso biak ene gerrialdean bildu zituen, soka atontzeko. Eta halako batean, estuagoa egin besarkada eta belarrira diost. Heu gura haut, heu; beharbada gure azkenera heldu gaituk eta, ez nauk egiaren bildur, hireak edo nireak egiten badau be, ezin nauk pisu honegaz ez geratu ez joan.

Ezpainetan musukatu ninduen. Beraren bihotz taupadak nire bularraldean nabaritu nituen. Zapore mingotsa zerion, malkoena agian, ze aldaraztea lortu nuenean begiak bustita ikusi nizkion, ez euriak bustita, jakanarroko kapelak ondo babesten zuen eta, negarrak bustita baino. Bihozperatuta beharbada, minberaratuta ere ziur, orratz itzelak goldatu zidan bihotza une haretan.

Lemari eutsi behar jeutseat, hi, eta heukbe egik marapilo hori. Eskerrak. Ababorretik sartu zitzaigun olatua, eta beste bat jatorkiguk handiagoa. Kanpora jakanarroak eta oinetakoak, txo, hau hondora joak eta.

Hondora joan zen Maitena gurea, Yeregi burdinezko nano ikaragarria ere bere altzo zurezkoan ondo iltzatuta.

Ekarri zuen bezala kendu zuen ekaitza, galarrena edo izan zena, bat batean. Ilbehera berpiztuta ageri zen atzera ere eta haren islada zilarrezkoa izan zen berriro urgaina barean. Argitasun leun eta mehe harek lehorraren taiukera erakutsi zigun, aratz. Hondartza begietsi nuen, gurenetik nahikoa hurrean. Tenk egin nion sokari. Hara hor A. Elkarrengana hurreratu ginen.

Agur gure Yeregi, nik. Agur gure Maitena, berak. Hor, ez dok faxistarik egongo, ezta? Barka eidak lehengokoa. Ez jagok zer barkatu. Igeri egin genuen, elkarren alboan, hondartzaraino. Gurutze Gorrikoak geneuzkan itxaroten. Faxistak izanez gero, geureak egin jok.

Argirik piztu barik nabegatzearen zergatia azaldu behar izan genien —hondatu egin zaizkigu, euriarekin edo— eurek guri gure berri zelan izan zuten azaldu ez ziguten arren. Etxerako bidea auto ezberdinetan egin genuen A.k eta biok.

Ordukoan berbarik ez gure artean eta ondoko egunetan ere ozta ozta berba erdiren bat, ze laster jakinarazi zidaten udarako barrandero hartzen nindutela udaletxeko kapo berriek. Aurreko beste uda haretan legez, hondartzako zaztarkeriak batzera, jeringilak eta zorrotxo profilaktikoak, ahaztuta utzitako aftersunak, jazkiren bat edo beste, itsasgorak ekarri eta beherak eroan bako gauzakiak, era guztietako hondoraketetako testigu isilak. Kaioen hanken lorratzak goizero izango ziren han, magurio, txirla eta margolen oskolen artean, urrezko hareatzako gainazalean.

Bertara etorri zitzaidan A. Maitena atera gura joat hondotik. Heu hago behar barik eta, egik heuk, nik ezin joat. Lehortasunak gainez egin zidan, gura barik.

Atera zuen, atera, Maitena gurea handik hondotik. Eta berriro ekin zion makinatxoa gertatzeari. Akabo niretzat ameskeria erromantikoak, zoramen hordituak, nerabeen modura mundua geure esanetara moldatu guran ibiltzea. Garbitzaile lanak eman zidan lehen alogerarekin mozkor ederra harrapatu nuen. San Fernando eguna zen, Espainaiako Infanteriaren Patroia. Bearen eskutitz berriak esaten zidana burutik kentzearren. Sanjuanetarako hor izango naiz.

San Juan gauerako gurean da Maite Amor, bai, baina ni neu beste altzo epel batera bilduta nengoen ordurako. Aurrearreta, ze tango kantaria, Marian Faithfull berria, gure Maitena, inoizko ederren etorri zen, ilea moztuta, ezpain ertzetan zimurdura berriak, sakonago betzuloak eta irtenago begiak, bihotzak zaztatzen zituelarik nongura. Zafra ederra egin zezakeen, berak gura izanez gero.

A eta bera elkarrekin ikusten nituen, egunero egunero, txikiteo demasak egiten, gonbite guztiak onartzen, nik neuk egiten ez nuena, eta, behin edo behin, Maitena berpiztuaren altzoan errekan gora joaten, belarrietara Yeregi makinatxoaren murmurioa heltzen zitzaidalarik, barbaroa ematen zuen aborrots leun hura zabalduz airean. Eta bilatu egin ninduen arren, ez ninduen aurkitu.

Entzun nituen, bai, tangoak behin eta berriro portuko terrazan jezarrita, Bandoleón arrabalero, eta gaueko orduetan are aditu nuen, Wait For MeDownBy The River, zorionak bihotzeko zuloetan odola maitasun-edabe bihurtzen zaizuen guztioi, halaxe esan gura bailuen legez. Santiago gauean esan nion, alboko herrian ginela, kasualitate hutsa, eurengandik alde egitearren joan bait nintzen hara, Marianne, utzidazu halantxe esaten, gaseosa bihurtzen dira edonoren garunak zure aurrean.

Autoan gentozela esan nion. A atzeko jezarlekuan nekarren, sekulako mozkorra aldean, lo. Damurik ez, esaten diot behin eta berriro neure buruari. Autoan laga genuen A.

Goizalde hura eta Urteberrikoa bat ziren, zazpi hilabeteko tartea ezabatuta geratu bait zen gure larruetako dardarek bat egin zutenako. Ohea ordukoan, hareatza oraingoan, buztin zati batekoak izango dira gure haragiak, argi batekoak gure begiak, beti. Damurik, ez. Askoz ere gutxiago gaurkoan.

Gaurkoan, eskutitza ailegatu zait. Calle Heroes del Belgrano, n o 7, Rosario, Republica de Argentina, A.ren izenaren azpian idatzita. Barruan, eskutitzarekin batera, argazkia: A, Beatriz eta umea.

Bost urte igaro dira, edo sei. Batek daki, zertarako kontuak egin, berdin dio horrek. A.k eskutitzean diostan moduan, ia ez gagozak umekeriatan ibiltzeko sasoian. Berak, hala eta guztiz ere, Belgrano hondoratuaren izena duen kalea hautatu du han ere, gurata, ziur nago. Zelan dago gure Maitena? Bearen zaharrak dioenez, ez juen Yeregi makinarik erabili ihesean, lurrun-galdaraduna baino, lehenegoko beste gorabeheraren baten erabili juan Yeregia, Beak ez jok kantatzen ja, hilda jagok Maite Amor.

Yeregi eta Maitena. Ni banoiak eta, geratu hadi heu enbarkazioagaz; ondo jagok gero. Argentinara alde egin aurretik esan zizkidan azken hitzak dira. Durdituta geratu nintzen. Bearen zioak ulertu gura izan nituen. Urteberriko eguneko goiza gogoratu zitzaidan, egun bi lehenagokoarekin nahasian.

«Ameriketara joan nintzan...» hasi zen kantatzen orduko Maite Amor. Txusen umea negarrez hasi zen. Kitarra isildu eta gelara joan ginen. Umea besoetan hartu berak, Ene! Ene! Ene! behin eta berriro xuxurlatu eta musu artean loarazi zuenean kuman utzi zuen berriro. Begiak begietan, elkarren gerriraino joan zitzaizkigun eskuak bioi, astiro. Hemen? Berton, bai, zertan ez.

Lurralde hura esploratzea, ene baitan aintzinarik gordeta zetzan maparen bidez ibiltzea izan zen, aldez aurretik hamaika bider ikutua, laztandua, musukatua eta haginkatua bainuen. Ez ote nituen ba ezagunak, mendiska bi haiek, gailurretako haragizko haitzak, bestaldeko harana, alderantzizko basoak, surik gabe dirakien galdara, kanpoz barrurako labea, dena? Eskuak nongura pausatzen nituelarik bete egiten zitzaizkidan eta gure isurkinek bat egin zuteneko erreakzio kimikoak elektrokutatu egin ninduen. Senaren senaz bat egiten duten piztiak izan ginen, teleaginduek gidatzen dituen asturuntziak, harria eta goroldioa, zigarroa eta kea, bat egiten duten era guztietako biak. Azkenengoz Argentinara joan zenekoaren bezperan izan ginenaren berdintsu. Gure barruko zirkuitoetan agintzen duten programak elkarren kopiak dira, hurrean. Ikaratu ere egin ginen. Elkarrengan haragipeko zein sumendi izoitu ote genuen, ezezagunaren bildurrez.

Geratu zaitez hemen. Egunargiak leihoa kiskali nahi izan zuen eta txolarren txintek goiza zuloz josi gura zutela eman zidan. Ezin dot, erduzeu bertara. Ni bertara? zigarroa piztu nuen. Ez batak ez besteak, ez daukagu inon lotzen gaituen ezer. Nik bai. Sorbaldan jarri zitzaidan, besoez inguratu eta eskuak ene ditiburuetan txitxumarkaka. Belarrira esan zidan. Gaurko argazki horretan ageri den mutikoaren ama da. Semea? Zuntzunduta utzi ninduen. Negar egitekotan izan ginen. Ez da Urteberria hasteko modua, esan eta afalosteko whisky apurrari ekin genion, gogoz. Txus etorri arte itxaronda gero, alkoholezko anestesia sendoago ezarri genion gure grinari, betirako lo gera zedin.

Hurrengo udan itzartu zitzaigun berriro, beste behin, eta elkarren larrualdea lehenengoz ezagutu genueneko berbera izan zen bidea. Oporraldi guzti haretan gure buruari ukatu eta ukatu egin izan genionak, ustebakoan gatibatu gintuen berriro. Gure kateak dardara bakarra egin zireneko, barruko iturriak ireki zirelarik, negar egin zuen. A.gaz joango naiz.

Zer erantzun behar nion jakin eta Plaia hau neuk garbitu behar dot goizeon, otu zitzaidan; A.gaz? Bai. Inoiz ikutu dauen andrazko bakarra zara, bakizu, ezta? Eta? Ezebez?

Ezebez. Hala da ze, hortxe dagoz argazkian, semea, ama eta A. Aita diotso umeak, ziur. Bost urte joan zirena. Umeak, zenbat urte? Bost, bost t'erdi, sei? Nork igarri behardu ezer, halako adinetan alde nabarmenik ere ez dago eta. Zorionak, Maite Amor, zorionak A. Agur eta ohore Belgranoko heroeak, hondoraketa guztietakoak, marinel ausartak eta zeren ederrak.

Urteotan neuk erabili dudan Maitena honetan joango gara hirurok, elkarren sekretuen jakituan guztiok, eta A.k berriro esango du, Ikaragarriak dira Yeregi hauek, burdinezko nanotxo honen barruan galdara itzelak diraki. Hogeitamabost urte beteta ja, kalkuluak egiten hasten bait gara, nork daki ez ote dugun gure urteen erdia erre dagoeneko, kerik ikusi barik horregatio, engainatuta. Ze zer da bizitza, batere ke barik erretzen dugun zigarrotxo hau baino.

© Edorta Jimenez