Eskeleto baten oroitzapenak

Ni jaio, hazi eta gizon egin nintzen, eta halako batean begi bat gaiztotu zitzaidan. Osagiletan ibili nintzen eta dirutza ederrak zurrupatu zizkidaten eta, azken finean, begia sendatu, sendatu zen, baina lauso geratu zitzaidan. Garai hartan banuen oilar bat ikasia, jatera eskura etorten zitzaidana. Tenorio esaten nion.

Egun batean, artaleak esku aharretan makurturik nengoela, hurbildu zitzaidan urratsez urrats, lurra halako jaun aitonsemeren gisa zapaldurik. Jarten zait aitzinean, jasotzen du zintzurra nire begi lauso hura, agian burlaz, bertatik ikustearren, eta jateko gauza zatekeela pentsaturik, hain ongi zuzendutako mokokadaz harrapatu ninduen, non begi bakar geratu nintzen. Oraingoan bai! Osagileek, beste diru mordo bat zurrupatu ondoren, mugitu ere egiten zen oso ongi taxuturiko kristalezko begia ezarri zidaten.

Zenbat emakume liluratu nuen kristalezko begiaz keinu eginez! Tapaki artean hil nintzen, gizon prestuak maiz hilten diren bezala, eta ongi bizarra eginik eta txukun orrazturik eta jai-egunetako trajea soinean -egia esan, ehortzi biharamonean enterradoreak eraman zuena- inori kristalezko begia kentzea gogoratu gabe joan nintzen lurpera.

Pinuzko zerraldoan etzanik egun aunitzez hartu nuen atseden, hainbestez ezen kontua galdu nuen. Agudo usteldu nintzen; ehortzi eta egun gutxi barru hasi zitzaizkidan zizareak kilika.

Esan beharra dago hemen ez zaiola inori onartzen lagunartera haragi kirats zirpilak hezurrei atxikiak dituela ageri dadin, zeren eskeletoei, ez ikusi ez jan egiten ez dutela, bizidunei bezain usain gozoa darie; honela, ekarri nuen haragi apurra zizareek bazkatu artean ez nuen altxatzerik izan.

* * *

Ilargi gau bat izan zen hilobitik lehendabizikoz irten nintzenean. Lanak eman zizkidan bernak bizkortzeak eta jaikita hilarria lurretik jaso nuenean harrituta gelditu nintzen... Kristalezko begi harek, bizirik ezertarako balio ez zidana, ikusteko balio dit orain.

Pozak zoraturik begia kendu, lau musu eman eta bere lekuan ipini nuen berriro.

Jauzi batean hilobitik irten eta eskeletoen plazarantz abiatu nintzen.

Eskeletoak personak bezain inozoak dira. Aski da dantzan besterik ez dutela pentsatzen esatea.

Niretzat, eskeleto guztiak berdinak dira. Hezur-mundu honetan, bestean beltzekin gertatzen zitzaidana gertatzen zait, denak berdinak iruditzen zaizkidala. Beraien artean, aldiz, oso ongi ezagutzen dute elkar. Nik ikusi egiten dudalakoz eta haiek itsuak direlakoz noski.

Saint-Säens-en Hil Dantzaren doinuan hartzak balira bezala dantzan ari ziren nire lagunei beha asperturik, plazatik urrun hilarri batean jezarrita burezurra eroria zuen (mundu honetan, tristura eta melankoniaren ezaugarri) eskeleto bati erreparatu nion. Inguratu nintzaion eta hanka gaineko kutxan eskeleto txipi bat gordea zeukala ikusi nuen. Berehala konturatu nintzen emakume-eskeletoa zela eta galde egin nion eztiki:

-Osera, Nebra edo Sofán-en erahil zituzten emakumeetako bat al zara?

-Ez jauna, ez- erantzun zidan. Ni tristurak hil nintzen!.

Hanka gaineko kutxan inolako bala zulorik ez zegoela ikusi nuen.

-Oso sakona behar zuen tristurak- esan nion.

-Bai jauna. Ni harri honen azpian usteltzen ari den gizonaz maiteminduta hil nintzen.

Harriari behatutakoan epitafio bat irakurri ahal izan nuen gaztelaniazko bertsotan eta gurutzean zintzilik urre-zirizko markoa zuen erretratua ikusi nuen. Puru bat eraztun eta guzti erretzen zuen bibote ausarteko sarjentoa zen.

Ez nuen gehiago jakin nahi izan eta etzatera joan nintzen.

* * *

Egunotan ehortze asko dago. Ez dakit izurritea den, bizidunek duten beldurrarekin ez bailegoke iraultzarik. Menturaz greban daude osagileak, ez dut uste osagileek triskantza eragotz dezaketenik baina.

Nire ondoan bateren bat ehortzi zuten eta zalantzak garbitzeko haren kutxan jo nuen hatz-konkorrez.

-Izurritea al da hirian?

-Nik zer dakit!- erantzun zidan zopaz betetako aho batetik sortua bezalako abots batek. (Mihina usteldua behar du honez gero).

-Ez al dakizu zertatik hil zinen?.

-Nik? Tiro bat eman nion neure buruari!.

Farrea eragin zidan, baina ezin. Eskeletoek ez dute farrea oldarka egiten. Sabela da farre iturria, eta sabelik gabe, ez dago farrerik.

-Orduan, osagile greba ote da?.

-Ez dago grebarik, ehortzi aurretik, bi ebakigilek, harakin bi balira bezala erremankaturik, kaskoa ireki baitzidaten zerratxo batekin.

* * *

Nire alboan zapatari bat datza. Bere malurak kontatu zizkidan doinu apalean.

-Nik trumoi abotsa nuen, beldurra ematen zuena sakonaren sakonez, eta fenomenotzat harturik orfeoian sartu nintzen baju bezala; baina sartu orduko zuzendariak desafinatu egiten nuela esan zidan eta ni botzeko kopeta izan zuten. Jainkoak abotsa eman zidan, baina belarririk ez... Hain mindurik gelditu nintzen, ezen kolorea eta lanerako gogoa galdu nituen, gogaitu, argaldu eta hiltear jarri nintzen. Gauero, kalearen ilunpean kukildurik, orfeoiaren saioak entzuten nituen, asperen eginik etengabean, arima minduta. Tristura bular-kutxa estutuz joan zitzaidan eta orfeoiaren azken saioan biziak ihes egin zidan asperen leun batean.

Zapatari gizarajoa saudadez hila zen.

* * *

Kanposantu zibilera joan nintzen denbora pasa. Han ez da dantzarik egiten, han serioa da dena. Sartzean buruan zulo bat zuen eskeletoaren (txit XIX. mendeko suizidaren eskeletoa) jarduna entzuten ari zen eskeleto taldearengana joan nintzen. Guztiak aho zabalik zeuzkaten haren hitzek, baina adi egon nintzen ordu erdian ez nuen ideia bakar bat ere atzeman ahal izan. Suizida harek ideal bakarra zuen: Errepublika.

Ni ere errepublikazale xamarra izan nintzen munduan, España gobernatzeko errepublika aski zenik inoiz pentsatu ez banuen ere.

Jende haietan gehiena mindu ninduena galegoz mintzo nahi ez izana izan zen, eskeletoek gaztelaniaz ongi ezin dutela jakinda. Ez dago bueltarik: eztarririk gabe ezin dira "j" eta "g" gogorrak ahozkatu.

Aurrerapena batasunarantz zihoala entzundakoan hitza hartu nuen aurrerapena armoniarantz zihoala argitzeko, eta baldin aurrerapena batasun antipatiko, antiestetiko eta antinatural eta hiltzaile horretarantz balihoa ere, aurrerapenaren gainetik perfekzioa dago, eta guk, galegook, perfekzio grinez, eta dagoeneko ohore personala bilakatuz doan ohoreagatik, ez genukeela onartu behar zentralismoari zor diogun inkultura adieraz zedin bakarrik geure arbasoen hizkuntzan.

Mementu hartan ahantzi egin nuen ez nintzela ez gizon ez eskubidepeko. Ai! Ni hila nintzen iadanik eta are gutxiago izanen naiz lurrak guztiz jan nazanean. Eskeletoen munduan nengoela oharturik, berriro esan nuen:

-Nola nahi duzue gaztelaniaz hitzegin eztarririk ez baduzue?. Ez nuen oraino azken hitza esan, eskeleto indartsu eta gizonezko batek, arrastaka, biltzarre hartatik baztertu ninduenean esanez:

-Oker zuk hitzegin zortzirehuntzaleekin.

Galegoz mintzo zen ingeles bat!.

* * *

Ingelesaren adiskide handia naiz. Sarri paseatzen dugu elkarrekin. Atzo kanposantutik irten eta errepidean aurrera joan ginen milaka gauzaz hitzeginez; eta horra non eskusoinuz pasodoble flamenko bat joten zihoan mutil gazte batek, gu ikustean, "urdeuxatzailea" (hala esaten nion nik bizi nintzelarik) jaurtikita hanka egin zuen tximistak bezala. Ingelesa eta biok jauzi egiten genuen ariman geneukan farrea kanporatzearren.

* * *

Kanposantura itzulitakoan lurraz hitzegin genuen:

Asko hitzegiten dute lurraz biziek! Gauza bat da lurra eta bestea aurkintza. Bizidunentzat, noski, lurra oso gauza ederra da; hildakoontzat, lurra ilunpeak dira. Uste dut lurrak, belarrak eta loreak egiteko eta usteldu direnen lepotik bere burua hornitzeko gure premia ez balu, ez ginatekeela hilen.

Maria Guerrero izan omen zen kursialdi batean eta galego ergel multzo bat liluratzearren, eskubete lur galegoari mun eman ziona. Hobe zukeen pinu baten azalari edo haritz baten larruari mun eman balio! Lur galegoa, lapikoan sarturik, lur gazlarraren parekoa da, esaterako. Lurrak irentsiko dituen pinu anaiak eta haritz anaiak, hoiek bai direla galegoak!.

* * *

Akats handi bat dut aurkitu berna ingelesarengan. Aurkikundeak pena handia ekarri zidan. Gezurra dirudi hain izpiritu lerden eta azkarrak horren humore ankerra izateak. Ingelesa bila datorkit hilobira ia egunero, eta jaikitzeko nagia naizenez, nire ondoan datzan haur eskeletoarekin laketzen da solasean eta jolasean.

Hona zernolako jokoak laketzen zuen ingelesa:

Mutikoaren burezurrari koipe bat eman, lurrera jaurtiki eta gero jauzika hasten zen. Haur gizarajoak burezurra haztamuka bilatu eta gero bere lekuan ezarten zuen, ingelesari esanez:

-Ze kalte egin dizut nik? Zaude geldi!

Ingelesak geldirik egonen zela agintzen zuen eta berehala burezurra jaurtikiten zion ostera eskeleto errukariari. Eta horrela egin zuen sarritan. Horrelako gauza ikusirik ingelesaren aurka jarri nintzenean hotz erantzun zidan:

-Ni asko alaitzen. Nik pena beste munduan ez egon emateko esterlina bat umeari.

* * *

Munduan patatak merke nahi dituzte langileek, nekazariek pataten gorakada nahi dute, eta bada patatetarik bizi ez den gizonik. Hemen patatek ez dute problemarik sortzen, baina munduan izan ginenagatik bi zatitan banatzen gara haiekiko.

Bada kanposantuan patatero bat, goseak hil eta orain marmorezko mausoleoa duena. Birtute handiko gizona izan zen munduan, baina orain jasangaitza da, uste baitu poeta bezala aurrea hartuko dionik ez dela munduan inor jaioko.

Marmorezko mausoleoa duen beste eskeletoa indianoa izana zen, Chaco-ko indioak kristalezko bolatxoz tronpatzen asperturik dirua eskola eta hospitaletarako utzita santu usainean hil zena. Bere mausoleoak Karitatearen iduna du gorenean inude itxuraz. Filantropo honek oraindik ere farrez jauzi erazten nauen ileordeko bat darama.

Filantropoak eta poetak gorroto handia diote elkarri. Filantropoak dio poetak makanak (bertsoak esan nahiko du noski) besterik ez zituela egin. Poetak dio filantropoa piztia bat izan zela,

"Ongiaren eta Gaizkiaren gainean
beti bilatzen dutenetakoa aholku Kodigo Penalean".

Poeta ez dago burutik osorik. Hamlet-en bakar-hizketa errezitatzeko burezur bat utz diezaiotela dabil beti eske, eta bestelakoak ere egiten ditu.

Filantropoak ez du egiten ez esaten kontatzea merezi duenik ezer. Dirurik gabe hilik ditu eginkizun guztiak.

* * *

Orain badakit zergatik zidan ingelesak hainbesteko begiramena. Igarri diot! Begia uzteko eskatu zidan, baina nik, oso hitz lausengarriz eta txit arrazoi onez, ez niola utziko esan nion.

* * *

Gaizki margoturiko gurutze herdoildu baten pean eskeleto bat datza, dionez, hain zorigaiztokoa izana beste munduan nola zoriontsua honetan.

- Ni neskamea nintzen -kontatu zidan-. Polita ez nintzen arren, banuen gaztetasuna. Egun batean hortz bat erori zitzaidan eta kamelatzen ari zitzaidan halako jauntxo tunante batek dirua eskaini zidan hortzalariarengana joateko. Ispiluan behatu nintzen eta konprenitu nuen nola itsusitzen ninduen zirrikitu harek ahoan, eta hainbeste arakatu zuen señoritoak nire gazte zorakerian, ezen onartu egin nuen hortza jar ziezadaten... Ai!, hortz hura haur bat kostatu zitzaidan, haur hura ohorea eta neskatila lirainez nuen guztia. Amilka segi nuen eta zetazko traje bat eta txanpain zurrut bat zer zen ere jakin gabe heriotzearekin egin nuen topo. Itsusi eta kolpatua bizi izan nintzen; orain lo egiten ahal dut.

Ahapaldi xume honek deseginik utzi ninduen.

* * *

Oroitzen naiz ume koxkorra nintzelarik aita heldu zela Amerikatik. Gizarajoak ez zituen oinetako zahar batzuk eta erdi hustutako bikarbonato ontzi bat besterik ekarri; ondoezik zetorren eta berehala hil zen.

Beti negarreztatu dut, nire seme-begiramenean, onena, ausartena, eta mundu guztiko azkarrena bezala neukan nire aitaren porrota. Nire aitaren bizitza edoski zuten urruneko lur haiek, atergabean madarikatu nituen. Nire aita gai zen osasuntsu eta aberats itzulteko.

Atzo, plazan, geure bizitzez ari ginen, eta neurea kontatzeko txanda heldu zitzaidan. Oraindik kontatzen amaitu ez nuelarik, inozoak diruditen eskeleto hoietako batek tximista bezala jaiki eta hain besarkada estua eman zidan, ezen hautsi egin baitzidan saihets hezur bat.

Neure aita nuen!

* * *

Kaskoan liburutegi osoa ekarri zuen eskeleto batekin aunitz gauzaz mintzatzen naiz eta asko daki guztiez nire adiskideak, humorismoa zer den izan ezik. Geure solasetan puntu horretara iristen garenean, lauzpabost filosofia-jauzi egiten ditu nire adiskideak, humorista handien humorea ikertzen du, orduak badoaz eta azken finean gaiaz tautik ere jakiteke geratzen gara. Zenbaitetan definiziora iritsi behar duela dirudi eta tapustean nahasiagotu egiten du haria.

Eskeleto batek humorista behar du izan, eta eskeleto galego batek are gehiago. Galegoa beti da maltzurra ala humorista, eta maltzurkeria ezjakinen homorismoa da, humorismoa landuen maltzurkeria den bezala. Bere kasko barruan liburutegia ekarri zuen eskeleto galegoak definitu behar luke homorismoa eta ez du egiten, eta, dionez, ez da oraindik definitu duenik inor izan.

Nik, buruan hiru edo lauren bat liburu besterik izan ez nuen honek, holako adibideak jarten dizkiot:

* * *

-Haur txipiño batek olio botila hausten du kaleko harrietan eta gaixoak negarrari ekiten dio. Gizon lodi batek denda atetik haurrari behatu eta farre egiten du. Humoristari, zein dio ardurarik handiena bi irudietarik?.

* * *

-Irten dira ezkonberriak elizatetik. Emazteak, gaixoa, ezin du gorde zazpi hilabetez daramana. Elizatarian jendetza handia dago. Emakumezko gizen batek sabela dantzatzen du farrez. Besapean liburu bat duen gizon batek zuhur behatzen du ikuskizuna. Beste emakume batek, herritarra bera ere, sudurra zimurtu eta hitz hau murmurikatzen du: "Lotsagabea!". Hauetako nor da humorista?

* * *

-Osagilea Kock baziloaren bila dabil adiskide baten histuan eta ustegabean burua jaso, indarrez hatsartu, mikroskopioa laztandu eta asperenka dio: "Aurkitu dut!". Izan al liteke humorista gizon hau?.

* * *

Ihauteritan haur bat toreroz edo militarrez jaztea, humoreko izan liteke?.

-Beha, beha... -erantzuten du beti eskeleto jakintsuak. Eta ez dit ezer esaten.

* * *

Nik idazten ahal nuen egoki zer edo zer Santa Compañaz, baina herri galegoa misteriorik gabe geratuko litzateke neguko gau luzeetarako, salda eltzean bezala egosten denean irudimena buruan. Ez, isildu eginen naiz zozo bat bezala.

Hildakoekin "dabilenak" gal dezala masailetako kolorea, argaldu eta hil dadila. Santa Compaña beharrezkoa da sukalde epeletako laratz inguruan, haizea gaueko ilunpeetan dabilenean.

* * *

Egun, aita, musker bat eskuan harrapatua, honela mintzatu zait:

-San Andres de Teixido-ra joan beharra naiz bizian bete ez nuen eginiko eskaintza betetzearren. Nire arima musker honengan gorpuztuko da eta denbora luzea emanen dut itzuli artean. Enkargatzen zaitut kontu egiozun nire hilobiari eta aldian behin behako bat emaiozun nire eskeletoari, auzo errena dut eta zango bat eraman diezadake.

* * *

Herrixkaren bateko kanposantuan nahi nuke lurperaturik egon, eliza baten atarian... Nolako pozik entzunen nituzkeen eliztarren solasak igande goiz alaietan! Hiriko kanposantu honetan jendeak ez datoz hildakoez hitzegitera baizik, eta zenbat zozokeria esaten duten!... Hau gutxi balitz, nire lagunek, beste munduko atseginetara ohituak edo hartan porrot eginak, galdu zutenaz ala lortu ez zutenaz hileta jotea da egiten duten bakarra.

* * *

Aspaldi du hezur-haragizko gizon batek hilobitik irten, kanposantu pareta igan eta hirirantz ihes egiten ikusten dudala. Ordu bi edo hiruren buruan itzulten da kanposantura, lur azpian aitaren batean sartzen dela. Halakorik ikusi nuen lehen aldikoz ez nion sinetsi nahi neure begiari, baina gertakizuna askotan jazo zen.

Gau batean zelatan jarri nintzen lurretik noiz aterako, eta haren atzetik joan nintzen. Bazekien lasterkan madarikatu harek, baina nik, pareten itzalpean gorderik, ez nuen begi aurretik galdu. Hiriko auzorik pobreenera heldu eta txabola baten aitzinean gelditu zen, gero atearen zirrikitutik sartu zen. Teilatura igan eta txabolaren atzekaldean zegoen baratzera jauzi egin eta asma nezakeen ikuskizunik izugarriena ikusi nuen. Olio kriselu txipi batek epelki argitzen zuen ohatze xahar batean lo zegoen neskatoaren aurpegi zurbil eta hil idurikoa. Mamua hurbildu zitzaion eta luzaz egon zen ezpainak neskatoaren lepoan zituela.

Altxa zenean ahoa gorriz inguratua zeukan, neskaren lepoan behera odol han bat lerratzen zelarik, eta aurpegitxoaren azalean heriotzearen zurbilak izoztu egiten zuen.

Mamu hura banpiroa zen.

* * *

Biharamonean neskato gaixoak eman zezakeen odol kondarra zurrupatu zuen mamuak. Elizako kanpandorrean hamabietako azken ezkilotsa oraino bero zegoelarik, zakurrek, heriotzea usnatuta, ulu egin zuten.

Xaguzaharrek edoskitako olio kriseluen antzo itzaliz zihoazen biktima gehiagoren odola xurgatzeari jarraiki zitzaion banpiroa.

Jakin nahi izan nuen nor izan ote zen banpiroa gizonen munduan eta haren izena hilarriaren marmore aberatsean irakurtera joan nintzen. Izen hutsarekin nahikoa izan zitzaidan: doilor bat izana zen, bere urde sabelan atsegin ematearren lapurreta egiten zuena; justiziaren jabe, bere etxe patxadatsutik ebasten zuen. Zertarako gehiago jardun? Zera... kazike bat!.

* * *

Nik banpiroa akatzeko modua aurkitu nahi nuen. Bila hemendik, azter handik..., ez nuen neure irudimenaren bazterretan hilteko jokutria onik aurkitu ahal izan eta buruan liburutegia ekarri zuen eskeletoarekin hitzegin nahi izan nuen, ea haren solasak argitzen ninduen.

-Aunitz herri dago banpirismoari fede emana eta personen odola edoskiten zuten mamuren agerpenen froga judizial asko dago, baina nik uste dut ez dugula halako ipuinak sinetsi behar. Borreroak banpirismoaz susmagarriak ziren gorpuak erre egiten zitueneko garaiak joan dira eta egun ez litzateke onartuko inon ere gorpuaren bihotzean makil bat sartzea.

Nire adiskideak, zientzia ofizialez beterik, iseka egiten zuen banpiroetan sinesten duten jende xumeez. Nik gorde egin nuen neure sekretoa inozotzat har ez nintzan eta galdezka jarraiki nintzaion leun:

-Eta ba al da munduan banpirismoan sinesten duen jakintsurik?.

-Badira. Teosofiaren sortzailea horretaz mintzo da eta gertakizun ugari aipatzen du. Oker ez banago, iturri fisikoetarik azaltzen du fenomenoa. Itxurazko hildako bat materiari oso atxikia egon eta bizian bilaua izan zenean, gorputz astrala, ordezko etereoan bildurik, irten egiten da hilobitik persona bizidunetan xurgatzen duen odolaz gorputz fisikoa mantentzearren, eta honela lurperatuaren egoera kataleptikoa sekulakotu egiten da. Gorputz astralak oraino ezagutzen ez dugun bide batez komunikatzen du odola, baina espero da edozein egunetan argituko dutela psikolojia zientziek.

-Eta zuk, zalantzarik ere ez al duzu?.

-Nik, gizon burutsua naizen honek, ez ditut sinesten, zenbait gauzak dudamudan jarten banaute ere, adibidez, itxurazko heriotzeek eta oraindik haragiak xamur, begiak zabal, azala gorri, ahoa eta sudurra erahilketaz edo terreapenez heriotzeak eginiko zauriei ere zerien odol freskoz beterik zituzten gorpuak aurkitu izanak. Honela diote agiri zaharrek.

-Eta nola akaba liteke banpiroa?.

-Bada..., gorputz fisikotik astrala bereizteko, gorpua

erre beste biderik ez dago.

Ez nuen gehiago jakin nahi izan. Nire liburutegiarengandik aldendu eta joan egin nintzen honela pentsatzen nuela neure baitan:

"Banpiroak badira; beraz, badaezpada ere, kazike guztiak errerik behar lukete. Kazikeak, gizarajoen lepotik bizitzen jarraiki ahal izateagatik, hildakoarena egiteko gauza dira".

* * *

Irakurlea: Hiri bateko kanposantuan ehortzitako eskeletoaren oroitzapenak irakurri dituzunez gero, eta ez zenekizkien Haratagoko gauzak ikasiz atsegin hartu duzunez gero, entzun iezadazu mementu bat, berehala amaitzen dut eta.

Lekukorik balego, premeditazioz eta gauez egin nuen gauza batek kartzelara naramake, baina benetan egiten dizut zin, ez zela gaiztoz izan. Entzun.

Hiriko enterradoreari erositako begiarekin Halako herrira bidea hartu nuen. eta han, elizatarian, eta gizon kartsu batek lagundurik, gauerdia iraganik, sekulakoz datzan neure lagun baten hilobia zabaldu nuen. Hura beldurra!.

Nire laguna intelijentzia handiko eta lausengu guztiez gainetiko izpirituko mutila izana zen. Elkarrekin ikasi genuen Compostela zaharrean eta gripeak suntsitu zuen neure bistatik. Adiskidantza handiaren azken frogatzat kristalezko begiaren oparia egin nahi izan nion. Egia esan, nik ez nuen ezertarako behar!...

Zerraldo atea kontu handiz zabaldu genuen eskeletoa ez porrokatzearren. Oh!, irakurlea: nire adiskideak soinean zituen traje eta zapata berriak, auzoko enterradorea bere hiriko lankidea baino kristau zintzoagoa delako froga.

Burezurraren eskuineko hutsunean kristalezko begia ezarri nuen eta eskuetan blok bat eta lapitz bat ezarri nizkion. Eta belarriko hutsuneari hurbilduz, honela esan nion:

-Pedro maitea: hor uzten dizkizut kristalezko begia ikusteko eta papera eta lapitza idazteko. Kanposantu honetako errege izanen zara, baina kazikea bilaka ez zaitezela eskatzen dizut. Hilabete batzuk pasatakoan, zuk idatzitako guztia jasotzera etorriko natzaizu. Barka iezadazu maitea, musu bat ez ematea. Agur, eta gero arte.

Nire adiskideak idazten duenak interesik baleza, argitaratua izanen dela agintzen dizut, aldera eta ikus dezazun ez dela gauza bera elizatari batean ala hiri kanposantu batean ehortzia izatea.

Laket zaitez ahal bezala irakurle, eta ez diotsut gehiago.

Pontevedra 1920.