Artaziak - Joan Mari Torrealdai

Txillardegik Domingo Agirre Saria irabazi zuen Elsa Scheelen-ekin 1968an. Eta hurrengo urtean argitaratu zen, baina ez osorik. Ez da osorik ez dagoen kasu bakarra, ez horixe.

Borondatezko kontsultara aurkeztu zenean orijinala, bost pasarte kentzeko agindua jaso zuen, "que hacen referencia peyorativa al régimen en dos pasajes, aunque están puestos en boca de un socialista, y otros hacen mención honorífica al Che y al guerrillero Padre Camilo, si bien más tarde rebate su postura".

Hainbat kasutan moztu, ebaki, aldatu edo ezabatu egin ditu zentsurak autoreen jatorrizko testuak, baina guztiak ezin ditugu aipatu. Adibide gisa Txillardegiren Elsa Scheelen obran zentsurak kenduriko testu hauek aurkezten ditugu. Txillardegik idatzi bai baina irakurleak irakurri ezin izan dituenak dira orain etzanean agertzen diren pasarteok:

— Por el Imperio hacia Dios —esan zuen batek doiñu txarrez.

— "Garaitu duten guziek hondatu ditek Erreboluzioa. Garaitu artean egia ditek erreboluziolariek, eta garaitu ondoren iñoiz ez. Budismoaren mezua Asoka’k ihartu zian, eta usteldu; Kristo’rena Constantino’k; Mahomet’ena Ali’k, Rousseau’rena Robespierre’k, eta Marx’ena Stalin’ek. Hori duk legea. Bi gizonak ulertu bide ditek ongi lege hori azken urteetan: Mahatma Ghandi’k eta Che Guevara’k: garaitu duten une berean, Jesukristo erramuen igandean bezalaxe, ahuletara eta zorigaistokoetara jo ditek, ohoreei uko eginez itxuraz; baina sakonkiago jokatzeko: agintea berez onartu eziña dala somatu baitzuten. Eta Nehru eta Castro utzi zizkiaten irteerarik gabeko lokatzetan lohitzera. Horrek salbatu dizkit betirako, eta horrek egin dizkit betirako umant eta eredu, eta XX-gn. mendeko gizonen artean guztiz gaillen eta goragarri".

Esan dugu liburu honek Euskaltzaindiko Saria irabazi zuela. Juan San Martinek kontatu zidan Losada guardia zibila nola joan zen Euskaltzaindira, eta handik nola bidali zuten Eibarrera, Juan San Martinen etxera, idazkaria baitzen hau. Gallina izenekoarekin azaldu omen zitzaion. Gauza bat jakin nahi zuten, ea mahaikideek ba ote zekiten aurretiaz irabazlea nor zen. Ezetz, erantzun zien Juan San Martinek, plika sistemaz zela eta.

Gero jakin zen —dio San Martinek— denuntzia zegoela tartean, Agur aldizkarikoek jarria. Euskara batuagatik, omen. Joanak joan, hobe horrela!